Gezicht op Hoorn door Caspar van Wittel
Sinds juni 2022
Caspar van Wittel werd geboren in Amersfoort, 1652/53. Al op jonge leeftijd ging hij in de leer bij de schilder Mathias Withoos. In het rampjaar 1672 vlucht hij voor de invallende Franse troepen en verhuist hij samen met zijn leermeester naar Hoorn. Net als vele andere jonge schilders vertrekt hij twee jaar later naar Rome. Daar sluit hij zich aan bij de ‘Bentvueghels’. Dat is een broederschap van kunstenaars uit de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden. Hij werkt daar onder andere samen met de ingenieur Cornelis Meijer. Deze heeft plannen voor grote waterwerken, waarvoor Van Wittel tekeningen en etsen maakt. Ook werkt hij lange tijd voor de kunsthandelaar Pellegrino Peri. Voor hem maakt hij werken van Italiaanse meesters na en zo leert hij hun techniek. Vanaf 1680 raken steeds meer invloedrijke families geïnteresseerd in zijn werk. Dat betekent zijn definitieve doorbraak.
Levendig
Zijn werk ‘Gezicht op Hoorn’ schilderde Van Wittel Rome, in 1712. Het is een gouache, dat wil zeggen dat het schilderij is gemaakt met dekkende waterverf waarbij de ondergrond niet meer zichtbaar is. Dit in tegenstelling tot een aquarel. In het stadsgezicht komen Van Wittels gevoel voor kleur en detail heel goed tot uitdrukking. Ook zie je in dit ‘Gezicht op Hoorn’ de levendigheid en de zuidelijke zonovergoten sfeer, die het werk zo aantrekkelijk maakt en waarmee hij in zijn tijd uitgroeide tot de meester van de veduta, de uitgestrekte stadsgezichten.
Stadsgezichten
Het Noord-Nederlandse stadsgezicht ontstond als zelfstandige categorie in de schilderkunst rond 1660. Johannes Vermeer had toen zijn ‘Gezicht op Delft’ geschilderd, dat vrijwel meteen werd ontvangen als een meesterwerk. Caspar van Wittel moet dit werk van Vermeer hebben gekend, net als de stadsgezichten van schilders als Pieter Saenredam, Gerrit Berckheyde, Jan van der Heijden en Van Wittels leermeester Mathias Withoos. Hij wordt vaak in één adem met deze schilders genoemd.
In Italië introduceert hij dit soort stadsgezichten en wordt hij al snel gezien als de meester dit genre.
Gefantaseerd beeld
In 1684 -1685 is Van Wittel voor even terug in Nederland. Hij bezoekt dan ook Amersfoort en Hoorn. Daar maakt hij waarschijnlijk schetsen, die hij meer dan vijfentwintig jaar later in Rome uitwerkt tot twee gouaches, in de stijl van ‘vedute ideate’ (gefantaseerde stadsgezichten). Zijn stadsgezicht van Hoorn is topografisch inderdaad niet helemaal realistisch. Zo schilderde hij wèl de oude Oosterpoort, maar niet de nieuwe Oosterpoort, terwijl die al in 1578 was gebouwd. Sommige gebouwen zijn groter afgebeeld dan in werkelijkheid. Ook zijn er elementen omgewisseld of toegevoegd. Het zal de artistieke vrijheid van de schilder zijn geweest. Van Wittel geeft Hoorn een vleugje ‘dolce vita’.
Op 13 september 1736 sterft Van Wittel in Rome, 83 jaar oud, korte tijd later gevolgd door zijn vrouw Anna. Samen liggen zij begraven in de Santa Maria in Vallicella, ook wel de Chiesa Nuova, in het centrum van Rome.
Gezicht op Amersfoort
Hoewel het werk van Van Wittel in zijn eigen tijd en ook nu nog zeer geliefd is, kun je bijna in geen enkel museum iets van hem vinden. In juni 2022 kocht Museum Flehite in Amersfoort als eerste museum in Nederland twee belangrijke olieverfschilderijen van Van Wittel aan. Dit museum bezit ook een andere gouache, ‘Gezicht op Amersfoort’. Dit werk wordt gezien als een voorloper van ‘Gezicht op Hoorn’.
Dank
Ons museum kon ‘Gezicht op Hoorn’ kopen dankzij de steun van Vereniging Rembrandt (mede dankzij haar Dorodarte Kunstfonds, haar VriendenLoterij Aankoopfonds en een schenking van The School of Life Amsterdam), de stichting Vrienden van het Westfries Museum, de Kerkmeijer-de Regt Stichting en het Le Cocq d’Armandville-Planckenfonds.
